Kıbrıs’ta temel sorun, TL ile beslenen bu ekonomiye TL değeri ile ilgili müdahale yapılamamasıdır!
Ancak bugüne kadar napa biliriz TL’nin sorunları bunlar ' diyerek sorumluluk almayan yönetimler de büyük hatalar yaparak REKABETEDEBİLİRLİĞİ tüketmişler ve içte daha da yüksek bir pahalılık yaratmışlar.
TEK KAZANAN İŞLETMELER DEVLET İMTİYAZI İLE İŞ YAPANLAR VE TEK KAZANAN ÇALIŞANLAR DEVLET TAKDİRİ İLE VERGİSİ DÜŞÜK YÜKSEK VE ÇİFT MAAŞLI MEMURLAR.
Bütçe disiplini ve reformların yapılmasını teşvik etmek için uygulanan kısıtlı TL CİNSİ PARA akışlı TC yardımları ve büyük ihale ve altyapı finansmanlarının KKTC deki şirketlerin ve çalışanların büyük ölçüde soyutlanarak yapılması ekonomiye canlılık getirebilecek para arzı şansını da yitirtmiştir.
ÇÖZÜMLER, ANCAK TEŞHİSLER DOĞRU OLURSA İŞE YARAR....
TL kullanılmakla birlikte Türkiye’den oldukça farklı Fiscal ve Reel Para Politikalarının uygulanmakta olduğu KKTC de, TL ye karşı döviz değerlerinin fırlaması kesinlikle tüm sektörleri ve çalışanları zorlarken hükümete pek de para değerine müdahale imkânı sunmayacaktır.
İthalata ve dövize dayalı KKTC ekonomisinde bir yandan dövize olan aşırı bağımlılığı düşürecek ve döviz girdilerini artıracak orta ve uzun vadeli revizyon ve destek uygulamaları yapılması gereği dururken, öte yandan ACİL TEDBİRLER hemen uygulamaya konulmalı.
KAMU YÖNETİMİ
Popülist yapıların yüklediği bütçe, hemen bu yüklerden kurtarılmalı! ( Geçiciler, Hizmet alımları…)
Ciddi mali, maddi ve zaman tasarrufları hemen uygulanmalı! ( Araç alımları, kullanımları, yurt dışı ziyaretler kısıtlanmalı!)
Tüm kamu siparişleri ihalelerle yapılmalı! İhaleler ve kamu harcamaları ciddi disipline alınmalı (Tekrar alımları küçük miktarlara bölüp ihalesiz alımlar, satıcıya özel ihaleler durdurulmalı!)
Yüksek maaşlı ve veya birden fazla geliri olan kamu görevlilerinin, tüm gelirlerinin vergilendirilmesi, reel sektördeki vergiler, basitleştirilip, gerçek gelirlere göre tahsil edilmeli!
ADALETLİ VERGİ YÖNETİMİ İÇİN HANE GELİRLERİ VERGİLENMEDE ESAS ALINMALI!
Fedakârlık prensibi ile üst seviye maaşlarına kısıtlama uygulanmalı!
Emekli maaşlarının vergilendirilmesi biran önce sağlanmalı ( Anayasayı değiştirme sürecini beklemeden yasal ve meşruiyeti olan bir uygulama üretilmeli)
Kamu bütçesine yük olan KİT ve benzeri yapıları ciddi mali denetime alıp her türlü savurganlığı hemen durdurup, tasarruf sağlamalı. Sürekli zarar eden belediyeler dahil tüm kamu kuruluş ve ortaklıklarının kontrolü ve yönetimi mutlaka kriz yönetimi bilgi ve tecrübesi olan ehil ellere devredilip, sürdürebilir yapılar oluşana, tasfiye edilene veya özelleştirilene kadar zararları asgari tutulmalı.
BANKACILIK VE FİNANS SEKTÖRÜ
TL Faizlerinin disipline edilmesi!
Gerçekçi TL faizleri UYGULANARAK tüketicinin Döviz riski ile borçlanmasını caydırmalı Sektörde yasalara uyum denetlenip, teşvik edilmeli! İhmal ve ihlallere cezai müeyyideler uygulanmalı!
KESİNLİKLE DÖVİZ VE VEYA TL BORÇLANMAYI YASA İLE ENGELLEMEMELİ
Sosyal devlet anlayışı uygulanıp, her ülkede olduğu gibi, dar ve sabit gelirlilerin, ev kirası, ev taksiti gibi temel barınak hakkı ile ilgili ihtiyaçları, hane gelirleri tespit yöntemi ile desteklenmeli! (Aynı devletin yatırımcıyı çalışanlarının sosyal sigorta primlerini, yatırım faizlerini sübvanseye ettiği gibi)
REEL SEKTÖR
Hizmet ve Ürün kalitelerini ihraç edilebilir seviyeler yükseltecek maddi değil ayni destekler sektör ayrılığı yaparak değil, realizasyonu belirgin şekilde gerçekleşebilen ürün ve hizmetler, kredi ve finans kaynaklarına rekabetçiliklerini yitirmeyecek bedellerde ulaşmaları sağlanmalı.
TL’nin KKTC deki aşırı yüksek bedelini doğru müdahalelerle aşağılara çekerken, dövize yön verme şansı olmayan KKTC Ekonomisi, Reel Sektörün dövize indeksli maliyet artışlarına karşı fiyat istikrar destekleri için fon ve kaynak takviyelerini TC den destek olarak alabilmeli. TC para değerini elindeki tüm enstrümanları kendi zamanlamasında kullanabilirken, oldukça dar KKTC ekonomisi krizlerde hemen kullanabileceği sıcak para rezervlerine ulaşabilmelidir.
Yerli ve TC menşeli girdiler ile yapılan üretimlerin, TC deki üretici avantajlarından ( Pazar ölçeği, hibeler, ucuz kredi, ayni, teknik, pazarlama destekleri, ihraç pazarlarına yakınlık ve sertifikasyon destekleri….) dolayı kaybettikleri rekabet gücü doğru analiz edilip Reel Sektör, kendilerine bağlı olmayan sebeplerden dolayı yaşadıkları kayıplar tazmin edilip direnç kazandırılmalı.!
REEL SEKTÖRÜN TOPLAM DÖVİZ BORÇLARI TESPİT EDİLMELİ VE ÖDENEBİLİR OLABİLMELERİ İÇİN DESTEK VE ÇÖZÜMLER ÜRETİLMELİ!
Reel sektörde kredibilitesini yitirmiş işletmeler ve şahıslar iflas müessesinden yararlandırılarak borç üreterek kendilerine ve ekonomiye daha da zararlar vermeleri önlenecek. İflastan yararlanan kişiler , ve işletme direktörleri mal ve para denetiminde tutularak para ve servet kaçırmaları engellenecek.
DİĞER SEKTÖRLER
Kamu gelirleri ile herhangi bir sektöre teşvik önceliği tanıma ayrımcılığı terk edilmeli ve teşvikler sektörlere göre değil, yaratacakları katma değerlere göre proje bazında sağlanmalı
Mevcut teşvikli yatırımlara ek teşvikler sağlanması terkedilmeli ve bunların yatırım karşılığı vergi bağışı ve bedelsiz mülk edinme kazanımları, doğrudan ve dolaylı getirileri göz önüne alınarak, vergi geliri, ithalat ikamesi ve çalışan sayıları ile orantılı olarak değerlendirilerek, ekonomiye katkıları artırılmalı.
Kumar sektöründeki sabit vergilendirme hemen terkedilip, takip edilebilen vergi oranları uygulanmalı.
Tarım ve hayvancılık sektöründeki teşvik kayıpları kontrol edilmeli, üretmemeye değil, üretmeye teşvik verilmeli!
SONUÇ
ACİL Önlemleri değerlendirip uygulamaları yöneten bir KRİZE MÜDAHALE EKİBİ oluşturulmalı ve desteklenmeli.
KKTC deki krizin temel özelliği, kullanılan para biriminin gerek piyasadaki miktarını ve gerekse dövize olan ilişkisini etkileyecek herhangi bir enstrümanın KKTC mali politikalarını düzenleyebilmesi gerekenlerin hizmetinde olamayışıdır.
Böylelikle, bu krizin zararlarını minimize etmenin yolu, KKTC tedbirleri ile birlikte TL den DOĞAN ZARARLARIN YİNE TC den SAĞLANACAK TL ile GECİKMEDEN giderilmesi EN AZ MALİYETİ OLAN VE EN FAZLA ETKİ YAPABİLECEK YÖNTEM OLABİLİR!
Kur güvenliği giderek yitirilen TL, KKTC deki hiçbir yöntemle yeniden değer kazanamaz. Bu sorunu yöneten TC Mali Politikaları stabilize ve iyileşme sağlayana kadar, KKTC yukardaki önlemleri uygularken TC den de yukarda sıralanan tedbirlerde kullanabileceği TL desteğine erişebilmelidir.
Şöyle ki bir dizi önlemler hemen uygulanmaya koyularak Kriz Yönetimi başlatılmış olur!
ACİL TEDBİRLER İÇİN;
1.Zarar mutlaka ölçülmeli
2.Devlet tasarruf yapmalı
3. Döviz kazanımı artırılmalı, çeşitlendirilmeli, üretim artırılarak ithalattaki bağımlılık düşürülmeli. (bazı girdiler döviz dahi olsa başka ülkelere katma değer ödemektense piyasamıza iş, ve kazanç sağlarız).
4. Kamu da ve özel de vergiler, harçlar, ayarlanmalı.
Sadece Turizm, Yüksek Öğretim, Tarım ve Hayvancılık değil, yenilikçi sektörler de desteklenmeli.....
Altyapısı tamamlanmış tesislere kaynak ve mülk desteği durdurulup, yeni girişimcilere kalite ve hizmet rekabeti fırsatları verilerek gelirlerin daha yaygın dağılımı sağlanmalı.
Kriz Masasında, Bakanlıklar, ekonomistler ve sektörler temsil edilmeli!
NOT: Bu çalışmamın orijinal tarihi 2013 Ocak ayıdır, eee, ne değişti ne yapıldı? Yaşasın Kriz! Yaşasın Hökümet! Yaşasın Bankalardan başka?
Ocak 1990 ‘daki değer 1 ABD Doları 0.2 (YTL) iken 2013 de 1.87 TL yani 8 kat değer kaybı!
Bir de bu günkü kuru düşünürseniz, 2013 deki 1.80 den 2017 daha Ağustos da 3.50!!!
YANİ DOUBLE !
HADİ SİZ GELİN DE ŞİMDİ TL KULLANIMI KRİZİN TA KENDİSİ DEĞİL DEYİN!