Herkesin satın aldığı teknolojik ürünlerin beklediğinden daha kısa sürede bozulması veya yavaşlaması gibi sorunlarla hayatında en az bir kez karşılaştığını tahmin ediyorum.
Tüketiciler olarak beklentimiz, satın aldığımız ürünlerin dayanıklı ve uzun ömürlü olması ancak üreticinin bu şekilde düşünmeyi uzun süre önce bıraktığına dair önemli iddialar ortaya atılıyor ve bu yaklaşıma “planlı eskitme” deniyor.
Apple’ın eski iPhone’ların ömrünü uzatmak için performansını kasıtlı olarak düşürdüğünü kabul edip tüketicilerden özür dilemesi ise planlı eskitmeye dair tartışmaları gündemin üst sıralarına taşıdı.
Basitçe aktarmak gerekirse; planlı eskitme, ürünlerin üretici tarafından daha üretim aşamasında önceden planlanan bir son kullanma ömrü ile tasarlanması ve piyasaya sürülmesi anlamına gerekiyor.
Yani üretici, daha en başından ürünün ne zaman bozulacağını veya yavaşlayacağını planlıyor.
Eskiden “evladiyelik” diyerek satın alınan pek çok eşyanın dayanıklılık konusunda muadilini, günümüzün her gün gelişen teknoloji dünyasında bulmanın güçleştiği bir dönemdeyiz.
Aynı strateji, tüketicinin “daha yeniyi ve daha güzeli” isteme arzusunu körüklemek için de kullanılıyor.
Üreticiler, daha iyi bir teknoloji vadetmeseler de tasarımsal dokunuşlarla her yıl yeni bir moda algısı yaratarak bu stratejiyi hayata geçiriyor.
Henüz bu iddiayı kabul eden bir üreticiye rastlamadı elbette.
Üreticiler planlı eskitme yerine ürünün belli bir son kullanma ömrünün olduğunu öne çıkaran açıklamalar yapıyor.
Planlı eskitmenin bir diğer yan etkisi de bitmek tükenmek bilmeyen elektronik atık gerçeği oluyor.
Bu atıkların çevreye verdiği zarar düşünüldüğünde, cihazların daha uzun ömürlü ve tamir edilebilir biçimde tasarlanmasının, derhal atılması gereken önemli bir adım olduğunu düşünenlerin sayısının azımsanmayacak kadar çok olduğunu görüyoruz.
Öte yandan, üretici ne kadar çok satış yaparsa ekonominin çarkları da istenen düzeyde dönmüş oluyor.Tüm bu etkenler göz önüne alındığında şu soru da doğal olarak gündeme geliyor: Planlı eskitme büyük bir israf ve çevresel açıdan ciddi bir zarar mı yoksa ekonominin sağlıklı büyümesini sağlayan önemli bir araç mı?