2024 yılı filozof Immanuel Kant'ın (22 Nisan 1724 – 12 Şubat 1804) doğumunun 300. yıldönümü… Kant'ın Aydınlanma'ya çığır açan katkıları, etik, özgürleşme, epistemoloji ve uluslararası hukuk üzerine düşünceleri bugün hala referans kabul ediliyor. Türklerin genelde felsefeye temkinli yaklaştığı yadsınamaz bir gerçek… Bir konuyu derinine inerek anlatana ‘Felsefe yapma‘ denir… Hatta uzaylı namıyla maruf rahmetli Mustafa Topaloğlu ‘Bana felsefe yapma‘ diye komik bir şarkı da yapmıştı. Felsefe konusunda derin bilgiye sahip değerli dostum Sadık Usta, ‘Çevremizi ve hayatımızı felsefeyle kavrarız‘ diyor.
* * * *
Immanuel Kant, 22 Nisan 1724'te eski Prusya'nın Königsberg kentinde doğdu. 16 yaşında Königsberg Albertus Üniversitesi'ne gitmiş. Doğa bilimlerine ve felsefeye büyük ilgisi varmış. 22 yaşında, 'Yaşayan Güçlerin Gerçek Tahmini Üzerine Düşünceler' adlı ilk çalışmasını 1754'te 'Genel Doğa Tarihi ve Göklerin Teorisi'ni yayınlamış. 1770 yılında, 46 yaşındayken mantık ve metafizik profesörü olmuş. Kant, mantık, ahlak felsefesinin yanı sıra doğal teoloji, doğal hukuk ve diğer konuları öğretmiş. Kant, Königsberg'den asla çıkmamış.
* * * *
Kant günümüzün en önemli düşünürlerinden biri olarak kabul edilir. 'Saf Aklın Eleştirisi' adlı eseriyle felsefede bir dönüm noktası olan Aydınlanma'nın habercisi olur. 1781'de yazdığı bu eser felsefenin dört temel sorusu Ne bilebilirim? Ne yapmalıyım? Ne umabilirim? Peki insan nedir? Içerir. Bu sorulara cevap arayışına epistemoloji adı verilmekte. Hatta bu eserin Königsberg’deki ilk baskısı sergide bulunuyor. Kant'ın öğretileri ve yazıları yeni bir düşünce tarzını teşvik eder.
* * * *
Ünlü 'Sapere aude' ('Kendi aklınızı kullanma cesaretine sahip olun') sözü onundur. Ahlak felsefesi söz konusu olduğunda akla gelen ilk isimlerden biri kuşkusuz Immanuel Kant’tır. Antik Çağ’dan modern döneme kadar tüm ahlak öğretilerini reddeder ve temelini saf akıldan alan ahlak yasasını ortaya koyar. Bu derin bir mevzu ama şöyle özetleyebilirim belki. Kant'a göre ahlaki eylem nedir? Bir eylem, bir çıkar veya beklenti içerisinde yapılmışsa bu eylem, koşullu eylemdir ve bu eylem ahlaki değildir. Fakat bir eylem, ödev duygusu içerisinde, hiçbir çıkar veya beklenti içerisine girmeden koşulsuz buyruk ile yapılmış ise ahlakidir.
* * * *
Kant modern zamanların en önemli düşünürü olarak nitelenir. Felsefe, filozoflar gibi konularda geniş bilgi edinmek isteyenlere örneğin değerli dostum Sadık Usta’nın ‘ Şüphenin Tarihi- Felsefeye Giriş‘ veya beş ciltlik ‘Dünyayı Değiştiren Düşünürler‘ (Kant 4. Ciltte) kitaplarını tavsiye edebilirim. Veya hukuk, devlet ile felsefe kavramlarıyla ilgilenenlere yine Stuttgart’tan bir diğer değerli dostum hukukçu Altan Heper’in çevirisinde ‘Kant- Ahlakın Metafiziği Hukuk Öğretisi‘ kitabını da tavsiye ederim. Kant denince akla her ne kadar ilk bakışta ahlak felsefesi gelse de onun hukuk ve devlet felsefesi de başlı başına felsefi bir tasarıdır…
* * * *
Ahlak felsefesi söz konusu olduğunda akla gelen ilk isimlerden biri kuşkusuz Immanuel Kant’tır. Antik Çağ’dan modern döneme kadar tüm ahlak öğretilerini reddeder ve temelini saf akıldan alan ahlak yasasını ortaya koyar. Bu derin bir mevzu ama şöyle özetleyebilirim belki… Kant'a göre ahlaki eylem nedir? Bir eylem, bir çıkar veya beklenti içerisinde yapılmışsa bu eylem, koşullu eylemdir ve bu eylem ahlaki değildir. Fakat bir eylem, ödev duygusu içerisinde, hiçbir çıkar veya beklenti içerisine girmeden koşulsuz buyruk ile yapılmış ise ahlakidir.